Ar ben y byd – ond mae’r frwydr yn parhau

gan Aeron Dafydd

Heddiw, cyhoeddwyd Cymry Balch Ifanc fel enillydd Gwobr Tir na n-Og 2025 am y Llyfr Uwchradd Cymraeg Gorau – ac a dweud y gwir, mae'n teimlo'n anhygoel. Mae gweld cyfrol sy'n dyrchafu lleisiau ifanc LHDTCRA+ yng Nghymru yn cael eu cydnabod fel hyn yn foment na fyddaf yn ei hanghofio.

Fel un o'r cyfranwyr, rwy'n hynod falch – ohonof i fy hun, o fy stori, o bawb a rannodd eu stori. Ond rwyf hefyd yn gwybod hyn: nid yw ennill yn trwsio popeth dros nos.

Mae pobl yn dal i ddefnyddio'r rhagenwau anghywir.

Mae'r jôcs yn dal i ddod. Y distawrwydd lletchwith. Yr ochneidio pan fyddaf yn cywiro rhywun – eto.

Gall hyd yn oed y rhai sy'n dweud eu bod yn gefnogol fynd i banig, osgoi'r sgwrs, neu rewi yn yr unfan.

Gall gwobr ddim newid hynny. Ddim eto.

Ond dyma beth mae'n ei wneud: mae'n taflu goleuni. Mae'n newid y naratif. Mae'n agor drysau.
 

Gallai panel o feirniaid fod wedi dewis unrhyw lyfr – a dewison nhw ein llyfr ni. Llyfr yn llawn lleisiau go iawn, pwerus gan bobl ifanc LHDTCRA+ ledled Cymru. Mae'r dewis hwnnw'n ddatganiad ynddo'i hun. Mae'n dweud:

Mae'r lleisiau hyn yn bwysig.

Mae pobl ifanc LHDTCRA+ yn haeddu lle, gwelededd a dathliad – nid dim ond goddefgarwch.

Mae eu straeon yn perthyn i ysgolion, llyfrgelloedd, cartrefi.

I mi, roedd ysgrifennu fy mhennod rhannol yn iachâd, rhannol yn brotest. Roeddwn i eisiau dangos sut beth yw bod yn anneuaidd yng Nghymru heddiw. Nid y fersiwn sy'n cadw oedolion yn gyfforddus – ond y gwir. Gall y gwir fod yn anodd, ond gall hefyd fod yn bwerus.

Gobeithio y bydd y wobr hon yn arwain at fwy na chymeradwyaeth.

Gobeithio y bydd yn sbarduno sgyrsiau yn yr ystafelloedd dosbarth.

Gobeithio y bydd yn gwneud i un rhiant oedi cyn dweud, "dim ond phase yw e."

Gobeithio y bydd yn helpu un person ifanc ofnus i weld dyfodol iddyn nhw eu hunain – yma, yng Nghymru.
 

Oherwydd nid ffuglen yw'r straeon yn y gyfrol hon. Maen nhw'n fyw. Maen nhw'n angenrheidiol. Ni sydd piau nhw.

Ac i bob person ifanc LHDTCRA+ yng Nghymru – mae'r fuddugoliaeth hon i chi hefyd. I'r rhai tawel. Y rhai sydd heb ddod allan eto. Y rhai sy'n ceisio datrys y cyfan. Rydych chi'n bwysig. Rydych chi'n perthyn. Nid phase ydych chi. Dydyn ni ddim yn mynd i unman.

Mae Cymry Balch Ifanc gan Wasg Rily ar gael yn eich siop lyfrau lleol neu ar-lein.