Iechyd a Lles | Hanes Pobl Ddu: Mae’n bryd dechrau dysgu

Mae Mis Hanes Pobl Dduon wedi dod i ben ers dros fis bellach, ond nid yw’r ymwybyddiaeth yn gorffen. Mae’n parhau bob mis o’r flwyddyn.

Dyma Jessica Dunrod, awdur, cyfieithydd, ac ymgynghorydd addysg a chynhwysiant, o Gaerdydd, yn siarad am bwysigrwydd cynrychiolaeth.

Dechreuais ysgrifennu llyfrau plant yn ystod y pandemig. Credir mai fi yw’r awdur plant Du cyntaf a anwyd yng Nghymru, ac rwy’n teimlo ei bod mor bwysig sicrhau bod llyfrau plant ar gael yn Gymraeg.

Pan oeddwn yn tyfu i fyny, ni welais lyfrau Cymraeg, a dyna a wnaeth fy ysbrydoli i greu Cronfa AwDuron sydd â’r nod o ariannu costau cyfieithu 10 llyfr plant a ysgrifennwyd gan awduron Du Prydeinig i’r Gymraeg.

Roedd fy llyfr cyntaf, Outstanding, yn cynnwys menywod o liw mewn rolau fel beirniaid a pheirianwyr – i fynd i’r afael â’r rhagfarnau hiliol rydyn ni’n eu ffurfio arnon ni ein hunain a’n gilydd sy’n aml yn cael eu solidoli yn ystod ein blynyddoedd ffurfiannol.

Mae’r ail, Your Hair is Your Crown, yn ymwneud â merch â gwallt afro, a phryd bynnag mae ei gwallt yn gwlychu, mae Cymru’n llenwi â hud.

Wrth dyfu i fyny, byddwn i’n treulio oriau’n sythu fy ngwallt ac ni welais i gyrlau fel opsiwn erioed.

Er mis Mai 2020, rwyf wedi cofleidio’r berthynas gymhleth sydd gennyf gyda fy ngwallt ac yn ei gwisgo’n naturiol. Fy nod yw meithrin ymdeimlad o falchder, harddwch a gwerthfawrogiad mewn plant am eu gwallt naturiol eu hunain.

Rwy’n falch iawn o fod yn Ddu a Chymraeg. Mae’n bwysig i mi. Mae popeth rydw i’n ei wneud yn ymwneud â chydnabod Cymru oherwydd ein bod ni’n ddiwylliant mor leiafrifol.

Roedd Hanes Pobl Dduon yn rhan o fy magwraeth. Cafodd ei feithrin ynof gan fy nheulu – pwy oeddem ni, o ble rydyn ni’n dod – etifeddiaeth o gryfder a gwytnwch.

Mae cymaint o hanes pobl Ddu nad yw pobl ddim yn ei wybod – mae’n bryd dechrau dysgu.

Fel Yaa Asantewaa, Brenhines Ashanti ffyrnig a frwydrodd yn ddewr yn erbyn ymerodraeth Prydain er mwyn i’r Stôl Aur aros ar gyfandir Affrica. Roedd hi’n arweinydd, yn ddealluswr, yn actifydd hawliau dynol a gallwch ddod o hyd i amgueddfa er anrhydedd iddi yn Ghana.

Yn gyffredinol, hoffwn pe byddem yn dysgu mwy am arwyr diwylliant Affrica ac yn dathlu eu gwareiddiadau cyn i’r Ewropeaid ymyrryd â’u hetifeddiaeth o gaethwasiaeth.

Trwy i Gymru gymryd yr awenau a chynnwys ein hanes llawn yng Nghwricwlwm Cymru yn 2022, gobeithio y byddwn yn ysbrydoli’r cenhedloedd eraill i ddilyn.

Y bygythiad mwyaf i genedlaethau’r dyfodol yw hunanfoddhad o ran mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd, misogyni a hiliaeth. Mae yna bolisïau ar waith, ond mae pobl yn anfodlon newid.

Bydd pobl yn cyfaddef i fethiant, ond yn dal i slapio ein hofnau gyda thelerau ac amodau.

Os nad yw gwleidyddion yn gwrando nawr, yna ni fyddan nhw byth yn gwrando. Rwy’n cofio bod yn blentyn yn yr ystafell ddosbarth yn gwrando ar beryglon rhedeg allan o danwydd ffosil, a nawr rydw i dal yma ac mae hyd yn oed yn waeth. Mae angen delio â’r materion hyn. Mae angen ymdeimlad o frys.

Ymddangosodd yr blog yma ar wefan Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru fis diwetha.