Cymuned | Rocio’r Radical

Wrth i ni eistedd yng nghanol tymor yr Eisteddfodau, ffarwelio gyda gŵyl yr Urdd ac edrych ymlaen at y Genedlaethol, mae’n amser delfrydol i fyfyrio ar ein hasedau fel Cymry... ein hunaniaeth, ein hiaith, ein ffordd o fyw...

Nid gwyrth a rhodd ar ddamwain a hap yw’r asedau yma ond yn hytrach canlyniad i brotest a brwydro, yn ôl y cyfarwyddwr a cherddor Izzy Morgana Rabey.

Gyda’u cerdd brotest ‘Comisiwn’, cerdd sy’n siarad yn erbyn presenoldeb yr heddlu ar faes Eisteddfod yr Urdd eleni, hawliodd Izzy ein sylw. Mewn sgwrs gyda Lysh Cymru, maen nhw'n son am eu gwaith protest a phwysigrwydd protest i fodolaeth ein hunaniaeth.

Lysh Cymru: Wnes di ysgrifennu cerdd brotest yn erbyn presenoldeb yr heddlu ar y maes, sonia mwy am hynny ...

Izzy Morgana Rabey: Gwelais ar Instagram Story fy ffrind i, Llinos Annwyl, am gerdd wedi ei chomisiynu i glodfori’r heddlu. Roeddwn i fel, ‘OMG, mae hwnna’n hollol wallgo'!”.
Wnes i hefyd weld ar eu Stories bod yna bresenoldeb mawr o’r heddlu ar y maes. Yn y cyd-destun o beth sydd wedi bod yn digwydd yn y tair blynedd diwethaf a’r ffaith fod yna ddau gwr ifanc wedi marw yn nalfa’r heddlu... Mae rhai yn dweud, “Mae angen cynyddu ffydd yn yr heddlu eto...” Ond mae’r ffeithiau yn dangos dyw beth sy’n digwydd yn yr heddlu ar y foment, o ystyried hefyd beth ddigwyddodd i Sarah Everard a gyda Child Q, den ni’n gweld gymaint o enghreifftiau o’r llygredigaeth, y corruption, yr hiliaeth, trais a’r rhywiaeth sydd yn yr heddlu.
Fi’n credu bod o’n rili bwysig fod pobl fel Eadyth, Lem Freck ac eraill yn teimlo fel eu bod nhw wedi eu croesawu i’r Eisteddfod a dy’n ni ddim jest yn diversity hires. Mae Eisteddfod yr Urdd yn dweud “Ie, ry’n ni isie bod yn fwy croesawgar...” Ond pan chi’n rhoi'r heddlu ar y maes, mae hwnna yn syth yn golygu nad yw pobl sydd ddim yn wyn yn mynd i deimlo’n ddiogel. Dy’n nhw ddim! Mae’n ffaith!

LC: Felly, es di ati i ysgrifennu cerdd... Wnes di ysgrifennu honno’n syth?

IMR: I mi, mae gweld yr heddlu mewn gŵyl fel’na, gŵyl ar gyfer plant a phobl ifanc... On i mor grac am y peth. Mae’r rhan fwyaf o’r stwff fi’n ‘sgwennu yn dod o bryd fi’n grac ynglŷn â rhywbeth, felly wnes i sgwennu fe noson cyn gig gyda Eadyth mewn un go. Nes i anfon neges i Eadyth yn gofyn ”Sut wyt ti’n teimlo amdana i’n gwneud hyn fory?”, ac oedd hi fel... “Let’s go for it!”.

Wnes i gwrdd lan gyda fy ffrind Llinos cyn y gig ac oedd yr heddlu wedi gadael eu car nhw... Felly on i fel “Reit, be fi’n mynd i wneud yw cuddio tu ôl i’r car a ffilmio fi’n darllen y gerdd!”.
Mae’n bwysig cofio fod yr Eisteddfod, yn enwedig yr Urdd, yn le i stwff radical i ddigwydd ac yn le ar gyfer i sgyrsiau pwysig fel hyn i ddigwydd. Dyna sut mae symud ymlaen.

LC: Wyt ti’n credu bod gweithredoedd radical a phrotest fel hyn yn rhan bwysig o hanes Cymru?

IMR: Mae’r ffaith fod yr iaith Gymraeg yn dal i fodoli a’r ffaith ‘mod i’n siarad Cymraeg oherwydd bod pobl yn y gorffennol wedi gwrthdaro gyda’r heddlu neu wedi gwrthdaro gyda’r rheini mewn pŵer.
Dyma sut mae’r Gymraeg wedi parhau... trwy frwydro! Ni mor lwcus fod yr iaith Gymraeg dal yma, bod cymaint o bobl yn ei siarad hi o hyd er ei bod hi’n iaith leiafrifol, sy’n stori wahanol i’r Alban ac Iwerddon. Ni’n gorfod bod yn rili falch o hynny, ond mae hynny o ganlyniad i frwydro ac i brotest. Fi’n credu ein bod ni’n gallu anghofio hanes yn glou iawn.
Yng Nghymru, ry’n ni dal mewn byd ble mae yna lot o firsts yn digwydd... Pethau’n sy’n digwydd am y tro cyntaf, pethau dy’n ni heb weld o’r blaen. Blwyddyn yma, fi’n cyfarwyddo'r monolog cyntaf sydd wedi cael ei gomisiynu gan fenyw queer, monolog am fywyd queer ac sydd wedi cael ei gyfarwyddo gan fenyw queer a hynny yn yr iaith Gymraeg. Dyma’r tro cyntaf i hyn ddigwydd, ac mae hynny’n rili gyffrous.

LC: Wyt ti’n meddwl bod y we a’r cyfryngau cymdeithasol wedi ei gwneud hi’n haws i bobl leisio eu barn, siarad am be maen nhw’n credu a chynnal sgyrsiau hollbwysig?

IMB: Yndw, dwi yn credu hynny. Be sy’n gwneud fi’n drist yw gweld y sgyrsiau yn agor ar lein, ond o ran newid strwythurol a newid polisi, mae stwff dal yn rili araf. Mae pobl yn siarad ar gyfryngau cymdeithasol, ond wedyn ydyn ni’n gweld y newidiadau yna, o ran y Llywodraeth neu addysg? Mae stwff dal yn rili araf! Mae’n rili diddorol achos fi’n credu ein bod ni’n byw mewn dau fyd eithaf gwahanol yn y cyd-destun hynny.

Dyma’r gerdd yn llawn:

Comisiwn

‘Salisbury yn sgrifennu cerdd yn dathlu’r heddlu
Fel rhywun sy’n cefnogi Cymdeithas, is absolutely beyond me.
Let’s not mention y dynion a fu farw eu ddwylo waedlyd –
Mohamud o Butetown ac o Gasnewydd, Mouayed.
Gorfod mynd i Met Llundain i drio cael traction
Achos oedd ymateb heddlu ni i’r account @lladdpoblduon ddim yn symud fraction
Dyw’r heddlu erioed wedi bod ar ochr y bobol
Sy’n gwthio am y newidiadau hollol BASIC
Y glowyr, Greenham Common, Cymdeithas yr Iaith
Saunders Lewis, y Cardiff Three – mae’n absolute ffaith
Doedden nhw erioed ar ochr ein hanes.
I dderbyn comisiwn llawn clod is an absolute madness
Plant bach yn mwytho riot shields fel anifeiliaid anwes
Yn Eisteddfod yr Urdd.
Fascism forms in jovial apathy mewn sawl ffyrdd.’